Tarihçe

Kazıların geçmişi

Klaros örenyeri, 1913-1997 arasında çeşitli kazı ve araştırmalara konu olmuştur. Théodore Macridy ve Charles Picardtarafından 1913’te gerçekleştirilen ilk kazıların ardından, 1951-1960 arasında Louis Robertve Roland Martin’in yürüttüğü kazı çalışmaları sırasında belli başlı anıtlar günyüzüne çıkartılmıştır. Bunların arasında, kutsal alanın anıtsal girişi Propylaion'un yanı sıra, Dor düzenindeki büyük Apollon tapınağını, İyon düzenindeki Artemis tapınağını, buradaki sunakları ve tapınağa giden yolun iki tarafı boyunca sıralanmış Helenistik ve Roma dönemi onursal anıtlarını sayabiliriz. Kazılarda çıkarılan çok sayıda yazıtın bir kısmı, Louis Robert tarafından yayımlanmıştır. Uzun bir aradan sonra çalışmalar, Juliette de La Genière’in başkanlığındaki bir kazı heyeti tarafından 1988’de yeniden başlatılmıştır. Önceki kazılarda erişilememiş en eski arkeolojik katmanların incelenmesine yönelik olarak başlatılan bu çalışmalarda 1988-1997 yılları arasında, adaklar için kurulmuş düzenekler, Arkaik döneme ait sunaklar ve İÖ X. yüzyıla dayanan yapı kalıntıları gün ışığına çıkartılmıştır. Kazılar, 2000’de İzmir Ege Üniversitesi’nden Prof. Dr. Nuran Şahin’in başkanlığında yeniden başlamıştır. Halihazırda Fransız ekibi önceki kazıların sonuçlarının yayınını ve RolandMartin ve Pierre Bonnard’ın başlattığı Apollon Tapınağı’nın mimari incelemesini sonuçlandırmaya çalışmaktadır.

Örenyerinin tanıtımı

Örenyerinin tanıtımı

Apollon’un kutsal ormanı, sınırları içinde olduğu güçlü Kolophon kentine on beş kilometre uzaklıkta ve bu şehrin limanı olan Notion’un yakınında bulunuyordu. Klaros kutsal alanından söz eden en eski metinler (Homeros İlahileri, Hesiodos), İÖ VII. yüzyıla tarihlenirler. Kutsal alan, Teiresias’ın torunu ve bilici kadın Manto'nun oğlu olan, bilici Mopsos'un söylencesiyle yakından ilişkilidir. Apollon bilicilik merkezinin varlığı Büyük İskender döneminden önce resmen tanınmasa da, yakın zamanda gerçekleştirilmiş kazılar bu uygulamanın eskiliğini kanıtlamıştır. En eski adaklar, yuvarlak sunağın inşa edildiği İÖ VII. yüzyılın ikinci yarısından önceye tarihlenir. Apollon’u betimleyen çok sayıdaki adak heykelcikleri, kutsal alanın etkinliğinin İÖ VI. ve V. yüzyıllarda da sürdüğünü gösterir. Louis Robert tarafından bulunmuş ya da yakın geçmişte çıkarılan, mermerden yapılmış Arkaik dönem heykelleri, Samos ya da Milet’tekilerle karşılaştırılabilecek nitelikte, olağanüstü bir adak topluluğu teşkil ederler ve kutsal merkezin Arkaik dönemdeki canlılığına işaret ederler. Apollon’a adanmış ilk tapınağın ve yeni bir sunağın yapılışı da bu döneme denk düşer.

İÖ III. yüzyıl başında, Kolophon'un yakılıp yıkılıp şehir sakinlerinin Efes'e sürülmesine rağmen, Helenistik dönem sonunda Klaros kutsal alanı, Efes, Didim, Teos ya da Magnesia gibi bölgedeki diğer büyük kutsal alanlarla boy ölçüşebilecek şekilde, kelimenin tam anlamıyla bir yeniden doğuş yaşamıştır. Klaros, Roma döneminde de birçok valinin desteğini almış ve bunlar İÖ I. yüzyılda inşa edilen Propylaion ile tapınakların önündeki alanı birbirine bağlayan yolun iki yanına heykelleri dikilerek onurlandırılmıştır.

Apollon bilicilik merkezini barındırmak üzere büyük bir Dor Tapınağı'nın yapımına İÖ IV. yüzyıl sonunda başlanmıştır. Başlangıçta tapınak, Didim'deki gibi kutsal bir kuyunun bulunduğu üzeri açık bir iç avlunun çevresinde inşa edilmek üzere tasarlanmıştı. Beş basamakla çıkılan yüksek bir krepis'in üzerinde kısa kenarlarda altışar, uzun kenarlarda on birer sütunun yükselmesi öngörülmüştü. Cephede olasılıkla iki sütun sırası yer alacaktı. Bu ilk tasarı, Helenistik dönemde, olasılıkla İÖ II. yüzyıl başından önce değiştirilmiş, avlunun olduğu yere üzeri kapalı iki mekan inşa edilmiştir. Pronaos'un altında yer alan siyah mermerden bir koridordan geçilerek kare planlı büyük bir salona ulaşılıyordu. Apollon'un kehanetine başvuranlardan bazıları, gizli öğretiyle tanıştırıldıktan sonra, tanrıya sordukları sorunun yanıtını duymak için bu mekana girmeye hak kazanıyordu. Kehaneti duyuracak olan kişi, içinde kutsal kuyunun bulunduğu daha küçük bir başka salonda duruyordu. Kuyunun suyunun thespiodos'a ilham verdiğine inanılıyordu. Bu iki mekanı birbirinden ayıran kalın duvarda, kehanetleri mısraya döken Prophetes'in durduğu dar bir geçit bulunuyordu. Tapınağın naos'u, bu iki mekanın üzerine inşa edilmişti. Buraya İÖ II. yüzyılın ilk yarısında, kızkardeşi Artemis ve annesi Leto'nun ortasında Apollon'u bir tahtta otururken betimleyen, mermerden bir heykel grubu yerleştirilmiştir. İkinci projede 6 x 11 sütuna düşürülen peristasis'in yapımına Helenistik dönem sonunda, önce cephenin ortasındaki dört sütun, ardından da iki uzun kenara beşer sütun dikilerek başlanmıştır. Peristasis'in yapım süreci, İÖ I. yüzyılda hala daha sürmekteydi. Nitekim tapınak için hazırlanmış sekiz adet sütun parçası ile bir sütun başlığını taşıyan bir gemi batığı İzmir'de, Çeşme yarımadasının güneyindeki Kızılburun açıklarında, 50 metre derinlikte yakın zamanda bulunmuştur. Institute of Nautical Archaeology adına batığın kazısını yürüten Deborah Carlson, geminin batış tarihini İÖ I. yüzyıl olarak belirlemiş ve geminin geldiği yerin de Marmara Adası'ndaki mermer ocakları olduğunu saptamıştır.

Tapınağın yapımında, İS I. yüzyıl boyunca pek gelişme kaydedilmemişse de bilicilik etkinlikleri bu durumdan etkilenmemiştir. Tacitus yıllığında (Yıllık II, 54) 18'de, bilicinin kendisine danışan Germanicus'a bir sene sonra gerçekleşecek ölümünden söz ettiğini yazar. O dönemde tapınağın cephesini oluşturan pronaos'un dış yüzünde, tıpkı Teos'taki Dionysos Tapınağı'nda olduğu gibi, Germanicus'un manevi babası Tiberius'un onuruna bir yazıt bulunmaktadır.

Hadrianus'un sağladığı finansal katkıyla inşaat çalışmaları yeniden başlamıştır. Yapının saçak ve üçgen alınlığını Hadrianus yaptırmıştır. Yine de tapınak bitmemiştir. İmparatorun ölümünden sonra Pausanias (Kitap VII, 5, 4), Didim'deki ile birlikte Klaros'taki Apollon tapınağından bitmemiş yapılar olarak söz eder. Didim'de sütunların büyük bir kısmı yapılmamıştır. Klaros'ta da tamamlanmamış olanlar büyük olasılıkla çevredeki sütunlardır. Kazılar sırasında, kasti olarak devrilmiş cephedeki altı sütun ile iki uzun kenardaki dörderden, toplam on dört sütunun hemen hemen tüm parçaları bulunmuştur. Bu on dört sütunu tamamlayan diğer on altı sütunun hiçbir zaman dikilmemiş olmaları muhtemeldir.

Klaros, Roma döneminde sürekli revaçta kalmıştır. İS I.-III. yüzyıllar arasında kimileri oldukça uzakta olan şehir devletlerinden gelen heyetler tanrıya danışmış, propylaion ile Apollon tapınağının cephesini ve birçok onursal anıtı anı yazıtlarıyla kaplamışlardır. Kutsal alandaki en son etkinlik izleri, İS IV. yüzyıldan kalmadır. Kutsal alan terk edildikten sonra tapınak bilinçli bir biçimde yıkılmış ve naos'un bloklarının büyük bir bölümü yağmalanmıştır.

Çalışmalar

Halihazırda devam eden çalışmalar

Fransız heyeti, 1951-1960 ve 1988-1997 yılları arasındaki kazıların sonuçlarını yayına hazırlamaktadır. Propylaion üzerine yayının yakın zamanlarda çıkmasının ardından Apollon Tapınağı'nın mimari incelemesi sürmektedir. Kutsal alanı ziyaret eden heyetlerin diktiği anıtların yanı sıra pişmiş toprak adaklar, Helenistik ve Roma dönemi heykelleri ve metal buluntular gibi malzemeler üzerine hazırlanan birçok yayın cildi bitme aşamasındadır.

Vaziyet planı

Kaynakça

• R. ROBERT, « Le poète de Claros », CRAI, 1999, p. 173-188.
• J. L. FERRARY, S. VERGER, « Contribution à l’histoire du sanctuaire de Claros à la fin du II^ème et au I^er siècle av. J.-C. : l’apport des inscriptions en l’honneur des Romains et des fouilles de 1994-1997 », CRAI, 1999, p. 811-850.
• J. L. FERRARY, « Les inscriptions du sanctuaire de Claros en l’honneur des Romains », BCH, 124, 2000, p. 331-376.
• M. DEWAILLY, « Le sanctuaire d’Apollon à Claros : place et fonction des dieux d’après leurs images », MEFRA, 113, 1, 2001, p. 365-382.
• Ph. GAUTIER, « Deux décrets hellénistiques de Colophon-sur-mer », REG, 116, 2003, p. 470-493.
• J. de LA GENIERE, V. JOLIVET (dir.), Cahiers de Claros II. L’aire des sacrifices, ERC, Paris, 2003.
• R. ETIENNE, P.VARENE, Sanctuaire de Claros. L’architecture. Les Propylées et les monuments de la voie sacrée, ERC, Paris, 2004.
• M. PECASSE, S. VERGER, M. DEWAILLY, « Les sculptures archaïques de Claros », Monuments Piots n°83, Paris, 2004, p. 5-59.
• R. ROBERT (dir.), « Le sanctuaire apollinien de Claros », dans Archéologies. 20 ans de recherches françaises dans le monde, ERC, Paris, 2005, p. 204-206.
• J.-L. Ferrary, « Les mémoriaux de délégations du sanctuaire oraculaire de Claros et leur chronologie », CRAI, 2005, p. 719-765.
• Ph. Gauthier, « Les décrets de Colophon-sur-mer en l'honneur des Attalides Athénaios et Philétairos », REG 119 (2006), p. 473-503.
• J.-Ch. MORETTI, « Le temple oraculaire d'Apollon à Claros », 1. Uluslararası Antik Dönemde Kehanet ve Apollon'un Anadolu Kültleri Sempozyum Bildirileri 17-20 Ağustos 2005, Ege Üniversitesi, İzmir, Arkeoloji Dergisi 12 (2008/2) [2009], p. 153-162.
• J.-Ch. MORETTI, D. Laroche, « Claros, le temple d'Apollon : travaux réalisés en 2006 et 2007 », Anatolia Antiqua 16 (2008), p. 355-364.
• J.-Ch. MORETTI, « Claros, le temple d'Apollon : travaux réalisés en 2008 », Anatolia Antiqua 17 (2009), p. 351-359.
• J.-Ch. MORETTI, « Le temple d'Apollon à Claros : état des recherches en 2007 », RA 2009, p. 162-175.
• J.-Ch. MORETTI, D. LAROCHE, « Le temple de l'oracle d'Apollon à Claros », Architecture grecque, Les dossiers d'archéologie 342 (nov.-déc. 2010), p. 16-23.
• J.-Ch. MORETTI, « Claros, le temple d'Apollon : travaux réalisés en 2009 », Anatolia Antiqua 18 (2010), p. 301-304.
• J.-L. Ferrary, « Le sanctuaire de Claros à l'époque hellénistique et romaine », dans J. de La Genière, A. Vauchez, J. Leclant (éds), Les sanctuaires et leur rayonnement dans le monde méditerranéen de l'Antiquité à l'époque moderne, Cahiers de la villa « Kérylos » 21 (2010), p. 91-114.