İhtilaf konusu miraslarıyla Akdeniz'de Osmanlılar

Osmanlı mirasının korunması konusunda vakıflardan zımni bir araç mahiyetinde bahsedilebilir mi?

Sunum dili Fransızcadır

Osmanlı hakimiyetindeki topraklarda vakıf kuran kişiler, bu mirası korumak üzere nasıl bir yol izleneceği üzerinde durmamışlardır. En azından yapının korunmasına dair bilinçli bir değerlendirme sonucu buna yönelik alınmış belirli bir karar söz konusu değildir. Vakıf kuruluş fermanlarında bu yönde bir ihtimal düşündürtecek hiçbir söyleme rastlanmadığından bu varsayım doğru kabul edilebilir.  

Başka bir deyişle, günümüzdeki gibi, bir binanın veya başka bir yapının bilhassa korunmasına yönelik vakıf kurulması söz konusu değildir. Gelirlerinden kamu veya din alanında faydalanılan hayır vakıfları veya gelirlerinden sadece olmasa bile genellikle aile bireylerinin faydalandığı vakıfların kuruluş fermanları incelendiğinde, bunun elbette bir genelleme olduğu fakat Osmanlı Vakıfları için geçerliliğini koruyan bir genelleme olduğu görülmektedir.

Bununla birlikte, uygulamada, (tıpkı Müslüman dünyada başka bir yerin, ayrıca Doğu’da yaşayan Hristiyan ve Yahudilerin vakıfları gibi), Osmanlı vakıflarının da bu mirasın iyi halde tutulmasına yaradığı hiç şüphesizdir. Zira bir vakıf yöneticisinin asli vazifesi, bina ve tarım arazileri gibi vakfa gelir sağlayan mülklerin olduğu kadar; vakıftan elde eden gelirle yaşayan cami, medrese, zaviye gibi dini yapılardan; bîmâristân denen hayır için inşa edilmiş yapılardan; bakım gerektiren köprü ve sulama birimi gibi kamu yararına yapılmış yapılardan faydalananların da düzensel bütünlüğünü göz etmektir. Başka bir deyişle, vakfın gelirlerinin, kuruluş fermanında belirtilmemişse de yapıyı koruduğu aşikardır. Bu durumun üstü fermanlarda kapalı kalsa bile vakıflaşmanın sebeplerinden biri de budur.

Vakıf meselesi dışında da mirası değerlendirmenin, Osmanlı toplumunda, mirasın da bir parçası olduğu, toplumu yeniden düzenleyen Tanzimat Fermanları ile bilhassa değiştini de göz önüne alarak, sunumda saptamalarımızın Ottomed Projesi ışığında tarih bağlamına oturtularak sorgulanması amaçlanmaktadır.