IFEA gibi Fransa'nın yurtdışındaki araştırma merkezlerinden biri olan Fransız Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü'nün (IFPO) çalışma sahalarından biri de Türkiye'nin Kürt ve Arap komşuları ile sürdürdüğü ilişkileridir. IFEA ile IFPO arasındaki iş birliğini geliştirmek amacıyla bu ilişkiler üzerine şekillenmiş literatür ve tartışmaları ele almak gerektiği düşüncesindeyiz.

1923 tarihli Lozan Antlaşması'nın imzalanmasıyla çizilen sınırlar, Türkiye'nin Suriye ve Irak ile olan komşuluk ilişkilerinde belirleyici olmuştur. Bu sınırlar, ülkeler arasındaki ilişkileri kısmi şekilde belirlemeye halen devam etmektedir. Hatay Meselesi ve su kaynaklarının paylaşımı, 2000li yıllara kadar Suriye ve Türkiye arasındaki gerginliğin nedenleri olmuştur. Bu konu ile ilgili kaynaklar, Türkçe literatürde bulunmakla birlikte, Irak sınırları mevzusuyla ilgili olanlarla karşılaştırıldığında sayıca daha kısıtlı kalmaktadır. Buna neden ise Musul Vilayeti'nin 1920'de Osmanlı Parlamentosu'nun Misak-ı Milli (günümüz Türkçesi ile Milli Yemin) çerçevesinde müdafasında karar kılınan bölgenin içinde kalmasıdır. Bu vilayet, ancak 1926'da Milletler Cemiyeti hakemliğinde o zamanlar İngiliz Mandası altındaki Irak'a eklenmiştir. Bugün Türkiye ile Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin idaresindeki Kuzey Irak Bölgesi arasındaki karmaşık ilişkinin temelindeki bu dönemin önemi, konu hakkındaki Türkçe literatürün gelişmişliğini açıklamaktadır.

1990-1991'deki Birinci Körfez Savaşı, sınırın diğer tarafında da Kürt halkının varlığının ve Türkiye Kürtleri ile Irak Kürtlerinin ilişkide olduklarının Türk kamuoyunca bilincine varıldığı bir süreç olmuştur. 2003'teki Amerikan işgali ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kuruluşu ile bu yöreye ilişkin takınılacak tavır hakkındaki tartışma önem kazanmıştır. En çok ele alınan konular arasındaki Kerkük Meselesi hakkında literatürde bölünmeler gözlemlenmektedir. Türkiye’deki Iraklı Türkmenlere ve birtakım askeri çevrelere yakın duran yayınevlerinden ya da tam tersi şekilde Irak Kürtleri ile yakınlaşma taraftarı olan yayınevlerine; yani sahip olunan siyasi çizgiye göre, bu konu hakkındaki tutumlar birbirinden büyük farklılık gösterir.

Suriye ve ülkeyi anlaşmazlıklara düşüren çatışmalar, literatürün değişik kolları tarafından gittikçe daha fazla işlenmektedir. Türkiye açısından bakıldığında, çatışmaların devamı Türkiye'nin -1998'den 2012'ye kadar iyi ilişkiler geliştirdiği- Suriye ile olan komşuluğundan dolayı etkilenmesiyle sınırlı kalmamaktadır. Çatışmaların devamı, ayrıca Suriye sınırındaki Türk bölgeleri başta olmak üzere, Türkiye'nin iç siyaseti açısından da birtakım sonuçlar doğurmaktadır. Suriye Krizi'nin karmaşıklığı ile kaygı uyandırması ve sıçrama olasılığının bulunması, Türkiye’de olduğu gibi Fransa’da da, çok sayıda yayının türemesini beraberinde getirmiştir. Türk akademik çevrelerinin Orta Doğu Arap dünyası ile ilgili incelemeleri, gazeteciliğin konuya ilaveten kazandırdığı deneyimsel boyuttan yoksun olmakla birlikte, Türkiye’de Suriye Krizi konulu yayınlar, akademi ve gazetecilik gibi iki uzmanlık alanını birbirleriyle buluşturma becerisine sahiptir. Bu kriz ile, tıpkı 2010'dan sonra birçok Arap ülkesinde meydana gelen sosyal ve siyasi olaylarında olduğu gibi, bilimsel olma iddiası taşıyan yayınlar boy göstermiştir. Bunların kimi zaman bilimsel olmanın yanında siyasi de olan içerikleri eleştirilse de bu yayınlar, uluslararası uzmanlık alanlarının, Türk, Avrupalı, Amerikalı ya da Orta Doğulu incelemelerin bir araya geldikleri bir yer olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bunlara örnek olarak, Insight Turkey, Perception, Ortadoğu Etütleri ya da Akademik Orta Doğu yayınlarını sayabiliriz. Siyaseti, en başta da Türk dış siyasetini çizmek ya da en azından yönlendirmek isteyen bu yazıların arkasındaki değişik düşünce akımlarını anlayıp bunları masaya yatırmak için bu yayınların takibi aslında büyük önem taşımaktadır. Hatta burada, birçok uzmanın incelemelerini Irak'tan Suriye'ye, Kafkasya'dan veya Orta Asya'dan -1990lı senelerin gözde konusu, her türlü tehlikeyi içinde barındıran- o büyük “Orta Doğu”ya kaydırarak gerçekleştirdiğinin de altını çizelim.

Sonuç olarak bu vitrin, yazarların coğrafi kökenleri, yayınlarının formatı, uzmanlık alanları açısından dengelenmeye çalışılmış okumalara dayanarak, Türkiye'nin doğu sınırlarını artık kenar yerler olarak değil de Türk dış siyasetinin tam da merkezi olarak ele almayı önermektedir.

Bibliyografya

Michel Seurat, L’Etat de barbarie, PUF, Proche Orient, 2012, 304 p.
Pierre-Jean Luizard, Comment est né l’Irak moderne ?, CNRS Editions, 2009, 566 p.
Çandar, Cengiz. Mezopotamya Ekspresi, Bir Tarih Yolculuğu. Istanbul: İlestişim, 2012.

Sınırlar, sınırların tarihi

Serhan, Ada, Türk Fransız ilişkilerinde Hatay Sorunu 1918-1939, Istanbul Bilgi Üniversitesi, 2005, 266 p.
Fransız Belgeleriyle Sevr Lozan Musul Üçgeninde Kürdistan, Yazar Hasan Yıldız, DOZ, 2005
Lozan’dan Bugüne Musul-Kerkük ve Kuzey Irak, Yazar Oğuz Karaca, Resital 2007
Aydin, Mesut, Türkiye ve Irak Hududu Mes’elesi, ASAM, 2001, 306 p.
Gilquin, Michel, D’Antioche à Hatay. L’histoire oubliée du sandjack d’Alexandrette. Nationalisme turc contre nationalisme arabe. L’Harmattan, 2000, 226 p.
Daoudy, Marwa, Le partage des eaux entre la Syrie, l’Irak et la Turquie, CNRS editions, 2007, 269 p.

Suriye Kürtleri

Abdulbaset, Seida, La question kurde en Syrie, L’Harmattan, 2005, 206 p.

Irak Kurdistan’ı

Ciğerli Sabri, Réfugiés kurdes d’Irak en Turquie, L’Harmattan, 1998, 320 p.
Barzani, Saywan, Le Kurdistan d’Irak, 1918-2008, L’Harmattan, 2009
Sunar, Ekrem, Barzan’dan Bağdat’a Kürtler: Irak’ta Kürtlerin yüzyıl savaşları, Doz Yayıncılık, 2007, 240 p.
Ali Riza Şeyh Attar, Kürtler, bölgesel ve bölgedışı güçler, Ağaç, 2008, 398 p.
ANDERSON, Liam, STANSFIELD, Gareth, Crisis in Kirkuk The Ethnopolitics of Conflict and Compromise, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2009

Türk Dış Politikası ve Türkiye’de Irak Kurdistan’ı algısı

ÖZDEMIRKIRAN Merve, La politique de la Turquie vis-à-vis de l’Irak depuis 2003 : conflit ou coopération, Editions Universitaires Européennes, Paris, 2010, 92 p.
PARK, Bill, Turkey's policy towards northern Iraq: problems and perspectives, Routledge, New York, 2005.
Z. Abidin Kızılyaprak, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Türkî Korkunun Anatomisi, DOZ Yayınları, 2005
Ümit Özdağ Türkiye, Kuzey Irak ve PKK, ASAM (10/1999)
Hacı Şoriş Kerkün’ün Araplaştırılması, DOZ 2006, 352 p.
Demirci, Nefi, Kerkük : Sönmeyen Ateş Dinmeyen Hasret , Ural, 2011, 512 p.

Suriye Savaşı ve Türkiye-Suriye İlişkilerine Türkiye’nin Bakışı